سوره تکاثرتکاثر، یکصد و دومین سوره قرآن کریم در ترتیب مصحف می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - شماره سوره به ترتیب نزول ۳ - تعداد آیات این سوره ۴ - احتمال مدنی بودن این سوره ۵ - مضمون اصلی این سوره ۶ - معنای تکاثر در آیه ۷ - معنای تکاثر درکلام پیامبر ۸ - نهی پیامبر اکرم از تکاثر ۹ - تفسیر آیه دوم ۱۰ - کلام امام علی موید این برداشت ۱۱ - شان نزول اول این سوره ۱۲ - شان نزول دوم این سوره ۱۳ - علم الیقین و عین الیقین در متون عرفانی ۱۴ - تناسب آخر سوره با ابتدای آن ۱۵ - مصادیق نعمتها مورد پرسش ۱۶ - موارد استحباب خواندن سوره تکاثر ۱۷ - اختلاف درباره زیارت قبور ۱۸ - فهرست منابع ۱۹ - پانویس ۲۰ - منبع ۱ - وجه تسمیه این سورهنام این سوره مکی بر گرفته از آیه نخست آن است . ۲ - شماره سوره به ترتیب نزولدر ترتیب نزول، چهاردهمین یا پانزدهمین سوره به شمار می‌آید. ۳ - تعداد آیات این سورهاین سوره دارای هشت آیه است. [۱]
مقدمتان فی علوم القرآن، ج۱۱، ص۹.
[۲]
مقدمتان فی علوم القرآن، ج۱۱، ص۹.
[۳]
البرهان فی علوم القرآن، ج۱، ص۲۸۰.
۴ - احتمال مدنی بودن این سورهبرخی از مفسران، بنا بر شأن نزول یا سیاق آیات این سوره، احتمال داده‌اند که مدنی باشد. [۴]
تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۱۰.
[۵]
الجامع لأحکام القرآن، ج۲۰، ص۱۶۸.
۵ - مضمون اصلی این سورهمضمون اصلی سوره، نهی از تفاخر به امور دنیوی و غفلت از عاقبت کار است که این غفلت، موجب خسران در قیامت می‌شود و غافلان، دوزخ را در خواهند یافت و از ایشان در باره نعمتها بازخواست خواهد شد. ۶ - معنای تکاثر در آیهدر ابتدای سوره آمده است : «اَلْهاکُمُ‌التَّکاثُر» (تکاثر شما را به خود مشغول داشته است ). تکاثر را به معنای فخرفروشی به فراوانی مال، فرزندان و جز اینها دانسته‌اند. ۷ - معنای تکاثر درکلام پیامبربنا بر حدیثی از پیامبر اکرم، تکاثر جمع آوری اموال از راه نامشروع، خودداری از ادای حق آن و ذخیره کردن آن است. ۸ - نهی پیامبر اکرم از تکاثرهمچنین در حدیثی دیگر، پیامبر اکرم فرموده‌اند از اینکه شما دچار فقر شوید، هراس ندارم، بلکه از ابتلای شما به تکاثر بیمناکم. [۱۰]
الدرّالمنثور فی التّفسیر بالمأثور، ج۶، ص۳۸۷.
۹ - تفسیر آیه دومبنا بر آیه دوم سوره، این بی خبریِ ناشی از تکاثر تا آنجا ادامه می‌یابد که به سراغ قبرهای مردگان خویش می‌روند. برخی مفسران، این آیه را کنایه از مردن نیز دانسته‌اند. [۱۲]
الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۷۹۲.
۱۰ - کلام امام علی موید این برداشتامام علی علیه السلام در خطبه ۲۲۱نهج البلاغه، [۱۳]
نهج البلاغه، خطبه ۲۲۱، ص۳۳۸.
که در باره سختی و پندآموزی مرگ سخن می‌گوید، به ابتدای این سوره اشاره می‌کند که می‌تواند مؤید برداشت اخیر باشد.۱۱ - شان نزول اول این سورههمچنین در بیان معنای این آیه به سبب نزول این سوره استناد شده و به نقل از مقاتل و کلبی آمده است که دو تیره از قریش، یعنی بنوعبدمناف و بنوسهم، در شمارش بزرگان و اشراف خود به یکدیگر فخر می‌فروختند تا آنجا که برای اثبات فزونی خود به شمارش اموات خویش در گورستان پرداختند. ۱۲ - شان نزول دوم این سورهبنا به گزارشی دیگر، این سوره در باره یهود یا دسته ای از انصار بوده است که به تعداد افراد خود یا اموری دیگر تفاخر می‌کرده‌اند [۱۴]
المجمع البیان، ج۱۰، ص۸۱۱.
[۱۵]
التفسیر الکبیر، ج۳۲، ص۷۶.
[۱۶]
تفسیر القرآن العظیم، ج۴، ص۹۱۰.
و احتمالاً به سبب همین شأن نزول، برخی قائل به مدنی بودن سوره شده‌اند.۱۳ - علم الیقین و عین الیقین در متون عرفانیدر آیات بعد در بیان تنبّه و دیدار غافلان با جهنم، تعابیر «علم الیقین » و «عین الیقین » به کار رفته است . این دو تعبیر و تعبیر قرآنیِ «حقُ‌الیقین »،. در متون عرفانی برای تبیین مراتب نهایی سلوک به کار رفته و عرفا برای آنها معانی ویژه ای ذکر کرده‌اند. ۱۴ - تناسب آخر سوره با ابتدای آنبه نظر مراغی [۲۰]
تفسیر المراغی، ج۳۰، ص۲۳۲.
، تناسب آخر سوره با ابتدای آن در این است که اگر انسان در دنیا حقوق نعمتهایی را که موجب تفاخرش می‌شود، ادا نکند، نعمتها موجب شقاوت او خواهند شد و در باره آنها از وی سؤال خواهد شد.۱۵ - مصادیق نعمتها مورد پرسشمفسران در باره اینکه از کدام نعمتها پرسش می‌شود، مصادیقی از صحابه، ائمه اطهار علیهم السلام و بزرگان نقل کرده‌اند.. این مصادیق بر حسب دیدگاههای ناقلان آنها متفاوت است . ۱۶ - موارد استحباب خواندن سوره تکاثرخواندن سوره تکاثر در نمازهای واجببویژه نماز عصر و مغرب [۲۳]
العروة الوثقی، ج۱، ص۶۶۲.
و نیز نوافلبخصوص بنابه روایتی در رکعت دوم نماز وحشتو نماز شب سیزده رجب، مستحب است.قرائت آن هنگام خوابو زمانی که شخص برای دفن میّت وارد قبر می‌شود نیز استحباب دارد. ۱۷ - اختلاف درباره زیارت قبورخطاب قرآن در باره زیارت قبور نیز محل نزاع میان فرقه های اسلامی در باره نیک و بد بودن این عمل شده است ؛ برخی، این کار را به سبب یاد مرگ نیکو می‌شمارند و برخی دیگر به طورکلی زیارت و یاد مردگان را روا نمی‌دانند و آن را نوعی شرک تلقی می‌کنند. [۲۹]
تفسیر المراغی، ج۳۰، ص۲۳۰ـ۲۳۱.
۱۸ - فهرست منابع• قرآن. • ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، چاپ علی شیری، بیروت. • عبدعلی بن جمعه حویزی، کتاب تفسیر نورالثقلین، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۸۳ـ۱۳۸۵). • حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمد سیدکیلانی، تهران ( ۱۳۳۲ش ). • محمدبن بهادر زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی، جمال حمدی ذهبی، و ابراهیم عبداللّه کردی، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰. • محمودبن عمر زمخشری، الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت ۱۳۶۶/ ۱۹۴۷. • عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الدرّالمنثور فی التّفسیر بالمأثور، قم ۱۴۰۴. • علامه طباطبائی ، تفسیر المیزان. • طبرسی ، تفسیر مجمع البیان. • فخرالدین بن محمد طریحی، مجمع البحرین، چاپ احمد حسینی، تهران ۱۳۶۲ش. • محمدبن حسن طوسی ، التبیان فی تفسیرالقرآن. • علی بن ابی طالب(ع)، امام اول، نهج البلاغه، چاپ صبحی صالح، بیروت ( ۱۳۸۷ )، چاپ افست قم. • محمدبن عمر فخررازی، التفسیر الکبیر، قاهره ، چاپ افست تهران. • محمدبن احمد قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، بیروت : دارالفکر. • احمد مصطفی مراغی، تفسیر المراغی، بیروت ۱۹۸۵. • مقدمتان فی علوم القرآن، چاپ آرتور جفری و عبداللّه اسماعیل صاوی، قاهره ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲. ۱۹ - پانویس
۲۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، مقاله شماره۳۷۸۰. |